​

 

Μεθοδολογία διδασκαλίας

Τα στάδια της διδασκαλίας,  ένας πρακτικός οδηγός

​

γράφει ο Tassos Antonopoulos Narayana

​

​

Η διδασκαλία του yoga αποτελεί επιστήμη και τέχνη. Ο δάσκαλος καλείτε να καλλιεργήσει εις βάθος τα παρακάτω:

• Άρτια τεχνική γνώση

• Ενσυναίσθηση

• Παρατηρητικότητα

• Συνεχής παροχή έμπνευσης και εμπιστοσύνης

• Να λέει τα πράγματα με το όνομα τους με τον κατάλληλο όμως τρόπο

• Αγάπη για το λειτούργημα που επιτελεί, αίσθηση προσφοράς

 

Πολλές φορές ο δάσκαλος αν και έχει τις παραπάνω ποιότητες του λείπει μια μέθοδος διδασκαλίας η οποία να είναι μεστή και ξεκάθαρη. Σε αυτό το άρθρο προτείνω μια τέτοια μέθοδο με τρόπο επιγραμματικό. Η μέθοδος αναφέρετε στον τρόπο διδασκαλίας κυρίως του Yoga asana με διακριτά στάδια, όπως τα όρισα για λόγους ευκολίας κατά την πρακτική, το σχεδιασμό  μαθημάτων και την καθοδήγησή τους. Το γεγονός ότι αναφέρω αυτά τα στάδια δεν σημαίνει ότι θα πρέπει οπωσδήποτε να αναφερθούν όλα κατά την διδασκαλία. Τα ίδια αυτά στάδια με κάποιες παραλλαγές και προσθήκες χρησιμεύουν και στην διδασκαλία τεχνικών πέρα από το yoga asana (γίνετε νύξη σε αυτό το άρθρο).

 

 

Asana

 

Στάδιο 1  - Επίγνωση

Πριν ασχοληθούμε με την asana θα πρέπει να παρατηρήσουμε τα στοιχεία τα οποία απαρτίζουν το σώμα. Αυτό περιλαμβάνει την αίσθηση ολόκληρου του σώματος κατά το τον δυνατόν περισσότερο (αίσθηση αφής), της αναπνοής, της κίνησης, αλλά και προαιρετικά των υπολοίπων αισθήσεων (όραση, ακοή κτλ)

 

Στάδιο 2  - Αρχική asana

Η asana αποτελεί μια άνετη και σταθερή θέση. Ο τρόπος που θα εισέρθει κάποιος σε αυτή είναι αρκετά σημαντικός. Κάθε asana λοιπόν έχει μια αρχική θέση. Για παράδειγμα η Trikonasana έχει συνήθως την Tadasana ως αρχική asana. Να σημειωθεί ότι πολλές φορές, κατά την καθοδήγηση δεν χρειάζεται η περιγραφή της αρχικής asana, παρά μόνον εάν αυτή επηρεάζει σε σημεία κλειδιά την asana που θα εισέρθουμε.

 

Στάδιο 3 – Το στάδιο της αναπνοής κατά την μετάβαση

Κατά κανόνα ο καθοδηγητής αναφέρει το/τα στάδιο/α αναπνοής όπου ο ασκούμενος θα έρθει από την αρχική στην τελική asana.

- η αρχή, το τέλος ή η διάρκεια της εισπνοής (puraka)

- η αρχή, το τέλος ή η διάρκεια της εκπνοής (rechaka)

- το έσω και έξω κράτημα του αέρα (antar & bahir kumbhaka)

Μπορεί να συμβαίνει να υπάρχει συνδυασμός, ακολουθία των παραπάνω τρόπων προκειμένου να έρθει κανείς στην επιθυμητή asana. Μια ακόμα επιλογή μετάβασης είναι η ελεύθερη, μη-καθοδηγούμενη αναπνοή.

 

Στάδιο 4  - Ανατομικές ευθυγραμμίσεις λεκτικά και σωματικά  (adjustments)

Έχοντας ως οδηγό ότι η asana αποτελεί μια άνετη και σταθερή θέση, οι ανατομικές ευθυγραμμίσεις παίζουν νευραλγικό ρόλο. Σε αυτό το στάδιο λοιπόν δίδονται οι ανατομικές ευθυγραμμίσεις της asana. Οφείλουν να δοθούν σε προσεκτικά σχεδιασμένη σειρά. Διακρίνουμε τις παρακάτω περιπτώσεις σε σχέση με τη σειρά που θα ειπωθούν:

 

• Από τα πέλματα προς το κεφάλι

• Από το κεφάλι προς τα πέλματα

• Από το σημαντικό προς το δευτερεύον

Πολλές φορές όταν η τρίτη περίπτωση εφαρμόζεται σε asana που πρέπει να εκτελεστεί σε δεξιά / αριστερή πλευρά. Στην δεύτερη σε εκτέλεση πλευρά αναφέρονται οι δευτερεύουσες ανατομικές ευθυγραμμίσεις.
Σχεδόν όλες οι ανατομικές ευθυγραμμίσεις μπορούν εκτός από λεκτικά να δοθούν και με σωματική βοήθεια του καθοδηγητή προς τον ασκούμενο. Είτε λεκτικά, είτε σωματικά κάθε ανατομική ευθυγράμμιση συνοδεύεται συνήθως με το κάποιο στάδιο αναπνοής (βλέπε στάδιο 2).

 

Στάδιο 5 – Σταθερότητα και άνεση

Σύμφωνα με τον Patanjali η asana έχει τα χαρακτηριστικά της σταθερότητας και της άνεσης (sthira sukham asanam).

Εάν μόνο ή κανένα από τα δύο αυτά δεν τηρείτε δεν λογίζεται ως asana. Η σταθερότητα πολλές φορές έρχεται πρώτη ως ποιότητα. Σε χονδοφυές επίπεδο είναι η ανακάλυψη του απόλυτου κέντρου βάρος ενώ η εφαρμογή της σε λεπτοφυές επίπεδο οδηγεί στην απόλυτη ακινησία. Από την άλλη πλευρά η σταθερότητα δεν έχει κάποιο νόημα αν η θέση δεν είναι άνετη, δηλαδή υπάρχουν περιττά σφιξίματα σε φυσικό, ενεργειακό ή νοητικό επίπεδο, τα οποία τις περισσότερες φορές είναι αλληλένδετα. Η άνεση θα οδηγήσει σταδιακά και στην απόλυτη σταθερότητα. Όλα αυτά οφείλει ο καθοδηγητής να τα επικοινωνήσει με σύντομο και άμεσο τρόπο.

 

Στάδιο 6 – Εμβάθυνση αναπνοής

Μόλις υπάρξει «αρκετή» σταθερότητα και άνεση μπορεί ο καθοδηγητής να δώσει οδηγίες για την εμβάθυνση της αναπνοής. Ο όρος εμβάθυνση έχει διαφορετική σημασία ανάλογα με την πρόθεση και το στάδιο εξοικείωσης. Για παράδειγμα στην ελεγχόμενη πλήρη αναπνοή (dirga) εμβάθυνση σημαίνει συνήθως εισροή και εκροή μεγαλύτερης ποσότητας αέρα καθώς και λιγότερες αναπνοές / λεπτό. Στην ελεύθερη αναπνοή ο όρος έχει την έννοια της λέπτυνσης της αναπνοής έως ότου γίνει αραιή και ανεπαίσθητη οδηγώντας σε αυθόρμητη άπνοια (Kevala kumbhaka).

 

Στάδιο 7 – Εμβάθυνση σώματος

Σε συνδυασμό με λεκτικές ανατομικές ευθυγραμμίσεις και το στάδιο αναπνοής ο καθοδηγητής δίνει τον τρόπο «εμβάθυνσης». Για παράδειγμα με την εισπνοή μακραίνει η σπονδυλική στήλη, με την εκπνοή εντονότερη πρόσθια κάμψη). Κατά κανόνα για να υπάρξει εμβάθυνση στο σώμα, χρειάζεται να καλύπτονται τα προηγούμενα στάδια.  Μια επιφανειακή πρακτική του asana δεν βλέπει τίποτα άλλο από μια βαθειά στάση του σώματος.

 

Στάδιο 8 – Υπενθύμιση των σημείων απώλειας ενέργειας

Κάθε στιγμή που περνά μέσα σε μια asana θα πρέπει να συνοδεύεται και από την αντίστοιχη αύξηση της ενέργειας (prana) του ασκούμενου παράλληλα με όλο και αυξανόμενη σταθερότητα και άνεση. Εάν μια asana προσεγγιστεί επιφανειακά θα συμβαίνει το αντίθετο αποτέλεσμα για τους παρακάτω δύο λόγους:

 - Νοητικός σχολιασμός, day-dreaming, περιττές σκεπτομορφές

-  Σωματικό, ψυχολογικό σφίξιμο, απώλεια σταθερότητας

Καθώς νους και φυσικό σώμα είναι αλληλένδετα, ο καθοδηγητής υπενθυμίζει τα σημεία κλειδιά στο φυσικό σώμα τα οποία τείνουν λόγο παλιών συνηθειών να σφίγγουμε συνεχώς ή κατά περιόδους δίχως λόγο. Υπάρχουν περίπου 10-15 τέτοια σημεία «κλειδιά» στο φυσικό σώμα.

 

Στάδιο 9 – Επίγνωση

Στην ουσία αυτό το στάδιο είναι ο κοινός παρανομαστής κάθε πρακτικής ενός Αναζητητή. Η Yoga είναι επίγνωση. H διατήρηση της επίγνωσης σε αυτό που συμβαίνει τώρα είναι ο δρόμος. Χαρίζει την εμπειρία του Εαυτού. Η πλήρης διαθεσιμότητα σε ότι λαμβάνουν οι αισθήσεις καθώς και το εσωτερικό όργανο (νους), δίνει την εντύπωση της επέκτασης της επίγνωσης. Στο αντίποδα υπάρχει η δυνατότητα της διαθεσιμότητας σε περιορισμένα αντικείμενα ή και μόνο σε ένα αντικείμενο. Σε μια asana μπορεί να επιλέξουμε να είμαστε διαθέσιμοι σε ένα αντικείμενο Μερικά από αυτά είναι η αναπνοή, ένα σημείο στο σώμα, μια εικόνα, ένας ήχος, η ροή του αίματος κ.τ.λ. Μπορεί επίσης το αντικείμενο να είναι η κίνηση του σώματος. Μπορεί επίσης το αντικείμενο να «ρέει» προκειμένου να καλυφθεί όλο το φυσικό σώμα (σάρωση του σώματος). Η απόλυτη συγκέντρωση σαν ακτίνα laser παρέχει τη δυνατότητα ενδυνάμωσης του νευρικού συστήματος κάτι που συνήθως αποτελεί προϋπόθεση ώστε η καθοδηγήσει να περάσει στην δεύτερη μέθοδο η οποία είναι η διευρυμένη επίγνωση προς το «Όλων», ξεκινώντας συνήθως από κάτι χειροπιαστό, όπως είναι ολόκληρο το φυσικό σώμα. Απόλυτη διαθεσιμότητα στα πάντα δίχως περιττό σχολιασμό.

 

Στάδιο 10 – Στάδιο αναπνοής και επαναφορά

Όμοια με το στάδιο 2. Κατά κανόνα ο καθοδηγητής αναφέρει το/τα στάδια αναπνοής με το οποίο ο ασκούμενος θα εξέλθει από την asana. Μπορεί να υπάρχει μετάβαση στην αρχική asana ή σε κάποια άλλη.

 

Στάδιο 11 – Αποτυπώματα

Πολύ σημαντική, αν όχι το ίδιο σημαντική είναι η παρατήρηση των αποτυπωμάτων της asana μετά την έξοδο από αυτή. Τα αποτυπώματα μπορεί να είναι :

• σωματικά. π.χ. επαναφορά της ροής του αίματος, έντονες αισθήσεις σε κάποιο μέλος ή πλευρά του σώματος

• νοητικά (για διάφορους λόγους)

• ενεργειακά

Τα αποτυπώματα παρέχουν έμπνευση για αγνή παρατήρηση ή/και παράδοση στο «Όλων»

 

 

 

Pranayama

 

Η διδασκαλία της pranayama αποτελεί άλλη μια μεγάλη πρόκληση για τον καθοδηγητή. Ότι είπαμε για το asana ισχύει και για την pranayama βάζοντας στη θέση της λέξης σώμα, την λέξη αναπνοή Παρακάτω σημειώνονται οι βασικές αρχές τις διδασκαλίας της:

• Λήψη μέτρων προστασίας για τους ασκούμενος (σωματική υγεία, ιδιαίτερα θέματα, “επίπεδο πρακτικής”)

• Επεξήγηση της / των τεχνικών πριν την έναρξη τους εφόσον είναι μη γνωστές και περίπλοκες. Εδώ μερικές φορές είναι χρήσιμο να γίνεται επιβεβαίωση ότι έχουν γίνει απολύτως κατανοητές οι οδηγίες, μια που μερικές τεχνικές εάν εκτελεστούν με παραποιημένο τρόπο μπορεί να βλάψουν τους ασκούμενους.

• Επίδειξη της τεχνικής εφόσον χρειάζεται

• Επεξήγηση του τρόπου μετρήματος

• Επεξήγηση τρόπου / μοτίβου επέκτασης της αναπνοής / κρατήματος

• Επεξήγηση των παγίδων στις μυϊκές συσπάσεις στα διάφορα στάδια αναπνοής

• Υπενθύμιση της διατήρησης της επίγνωσης

• Παρατήρηση αποτυπωμάτων

 

 

Pratyahara

 

Ισχύουν τα παραπάνω και επιπλέον πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στο πώς ο ασκούμενος θα εξέρθει -  όταν και αν χρειαστεί - απ’ την κατάσταση της pratyahara. Είναι στην ευχέρεια του καθοδηγητή αν θα επικοινωνήσει το νόημα της pratyahara διανοητική ή αν θα αφήσει την εμπειρία να εξελιχθεί μόνη της χωρίς διανοητική γνώση περί τίνος πρόκειται.

Για να έρθει ένας αρχάριος ασκούμενος στην pratyahara οι οδηγίες θα πρέπει να είναι ξεκάθαρες και στον κατάλληλο χρόνο.

 

 

Dharana

 

Ισχύουν και πάλι οι βασικές οδηγίες για την pranayama και την pratyahara. Χρειάζεται ως υπενθύμιση να τονιστεί ότι dharana σημαίνει απόλυτη προσήλωση μόνο στο αντικείμενο που ορίστηκε. Τα άλλα αντικείμενα έχουν «φιλτραριστεί». Στην κλασική dharana από καθιστή θέση πρέπει να τονιστεί η απόλυτη ακινησία.

 

​

 

Mantra

 

Τα mantra μεταφέρονται πάντα από το δάσκαλο στο μαθητή προφορικά. Μερικά σημεία που πρέπει να προσεχθούν είναι:

• η σωστή προφορά

• ο τρόπος απαγγελία (japa, ajapa, κτλ)

• ο τρόπος μέτρησης (mala, φάλαγγες δακτύλων, κτλ)

• η αποφυγή της μηχανικής επανάληψης

• η αποφυγή της σωματικής έντασης

• o ρόλος του ως σκάλα. Μόλις «ανέρθει» ο ασκούμενος δεν έχει νόημα η επανάληψη του mantra

​

​

 

​